تاریخچه و ریشه لغوی کانی شناسی (Mineralogy)

لغت مینرال (mineral) کانیکه از قرون وسطی مورد استعمال قرار گرفته از لغت یونانی Mna (متشابه لاتینی آنMina است) به معنی "کانی" یا "گردال" (از نظر معدن شناسی) مشتق شده است، لذا نام فارسیآن یعنی "کانی" معروف موادی است که ازکانسارهابدست می‌آورند.

قرنها پیش از دستیابی انسان به فلزاتو علم استخراج و مصرف آنها ، برخی از سنگها وکانیهامهمترین ابزار دفاعی ، زراعی و شکار بشر محسوب می‌شده‌اند. بشر اولیه جهت تهیهابزار سنگی از مولد دارای سختی زیاد همچون سنگ چخماق ،کوارتزیت،ابسیدین،کوارتزو ... که در محیط زندگی‌اش فراوان بوده استفاده کرده است. نحوه استفاده و بکارگیریاین مولد آنچنان در زندگی و پیشرفت انسان مؤثر بوده است که بر این اساس زمان زندگیانسان اولیه را به سه دوره دیرسنگی ، میانسنگی) و نوسنگی تقسیم شده‌اند. همزمان باشناخت فلزات و استخراج آنها عصر فلزات آغاز گردید. احتمالاً اولین فلز استخراج شدهدر حدود 450 سال ق.م ،مسبوده است.

کانیها از نظر فیزیکی و شیمیایی اجسام طبیعی و همگن هستند کهتقریبا منحصرا بصورتبلورو یا لااقل توده بلورین حاوی ذرات ظریف و ریز تا درشت تشکیل می‌گردند. فقط معدودیاز کانیهایی که آنها را بصورت جامد می‌شناسیم، به حالت بی شکل و یا ژلهای وجوددارند. با توجه به همگن بودن شیمیایی کانیها ، ترکیب آنها را می‌توان بوسیله فرمولنشان داد. مع ذلک این فرمول در بسیاری از حالات ، منظور عادی شمی را مجسم نمی‌کند،به این جهت در نگارش آن مفاهیم کریستالو شیمی به مقیاس وسیعی باید منظور گردد. برایمعرفی کانیها علاوه بر فرمول آنها ، تمام خواص فیزیکی مانند خواص نورانی ، الکتریکی، مقاومت ، سختی و بالاخره خاصیت بلورشناسی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. اساسمطالعه این خواص موضوع کانی شناسی عمومی را تشکیل می‌دهد.

مصریان قدیم شش هزار سال قبل از میلاد در صحرای سینافیروزهرا به خاطر رنگ زیبایش استخراجمی‌کردند. انسانهای عهد حجر ، سنگ آتشزنه را که دارای سطح شکست تیز است، به عنوانچاقو و سرنیزه ، جهت تراشیدن چوب و تهیه نوک تیز کمان به کار می‌برند. علاوه برتفریتکه دارای سطح شکست منحنی شکل است برایتهیه تبر و از سنگ آتشزنه وپیریتجهت تهیه آتش استفاده می‌کردند. عهد حجرزمانی خاتمه یافت که انسان توانست در نتیجه تجارب گوناگونازمسوقلعآلیاژی به نام مفرغ یا برنز تهیه کند. در طی عهد برنز بشر قرنها تجربه اندوخت تاسرانجام حدود 1000 سال قبل از میلاد مسیح به کشف و تهیهآهنتوفیق یافت. به روایت دیگر حدود 2700 سال قبل عصر مفرغ آغاز شد که در این عصر انسانابزار خود را از این آلیاژ تهیه می‌نموده است. حدود 3000 سال ق.م مصریها از ذوبسیلیس، شیشه تهیه نمودند و قرنها پیش ازمیلاد مسیح چین‌ها در فسیلها ازکائولنابزار چینی می‌ساخته‌اند. در طولتاریخ اطلاعات بسیاری در رابطه با چگونگی شکل گیری ، جنس ، ساختمان و سایر خصوصیاتکانیها بدست آمده است.

اصولا یونانیها نخستین ملتی بودند که جنبه علمی کانیها را بررسی کردندمثل تالس ملطی که 485 سال قبل از میلاد به خاصیت کهربایی کانیها اشاره کرده و تمیشتکلس (527-549 ق.م) که دست به استخراج معادن زد. یک کتابسنگشناسی(الاحجار) که به ارسطو (322-384 ق.م) نسبت می‌دادند بعدها معلوم شد که درسده هشتم نوشته شده ، ولی کتابی از شاگردش یتوفر است (288-372 ق.م) بجا مانده بنام "راجع به سنگها" که شاید بتوان گفت اولین کتاب علمی کانی شناسی است.

کتاببا ارزش دیگری که بعدها نوشته شد بوسیله پزشک رومی جالینوس (201-113 م) بود. اثردانشمند عالیقدر ایرانی ،ابو علی سینا (1037-970) تحت عنوان "دربارهکانیها" را شاید بتوان گفت اولین کتابی است که کانیها را بطور سیستماتیک به چهاردسته تقسیم کرده است. از اروپاییان از کانی شناس آلمانی آلبرت فون بول (280-119 م)یاد می‌کنیم این شخص که به ماگنوس معروف است داراری پنج جلد کتاب از زمینه کانیشناسی است. از دو شخصیت دیگر آلمانی به نامهای باسیلوس والنتین و آگریکولا (1623-1555) یاد می‌کنیم که شخص اخیر بعدها به پدر کانی شناسی معروف گشت.

سنكا Seneca(4ق.م‌ـ65م) براينخستين بار نشان داد كه سنگهاي پر بها درميان شنهاي رودخانه يافتمي‌شوند.

ابوريحان بيروني (362ـ440) چگالسنج (پكينومتر) را جهت تعييين چگاليكانيها اختراع غدد و زكريا‌ابن‌محمدبن‌محمود قويني (600‌ هـ 682) كشف كرد كهياقوت سرخ و ياقوت كبود هر دو يك كاني هستند كه به دو رنگ مختلف ديده مي‌شوند. زيرااين كاني‌ها از لحاظ شكل تبلور يك متر. اين نخستين باري بود كه شكل بلورين كانيمورد توجه قرار گرفته است.

نيكولا استنون (1638-1686)در رابطه با كوارتزاظهار داشت كه زاويه بين رويه‌هاي اين كاني همواره ثابت است.حتي اگر طول رويه‌هايآن تغيير نمايد.

گئوگورگ بوئر (1494ـ1555)در كتابي سختي شكستگي، رنگ و سايهخواص كانيها را مورد بررسي قرار داد. وي معتقد بود رگه‌هاي كاني در شكافهايي كه دراثر حركت زمين تشكيل شده است از مواد محلول موجود در آبهاي فرورونده يا آبهايي كهاز اعماق زمين بالا مي آيند تشكيل شده‌اند.

سيستم تبلور كانيها رارندژوست‌‌‌‌‌هائوي (1743ـ1822) به هفت دستگاه اصلي تقسيم نمود. كه امروزه نيز موردقبول است.

آخرین شخصی که کانیها را از نظر ظاهری مورد مطالعه قرار داد، کانی شناسروسی لموسوف (1711-1765) بود. در سال 1669 یک دانشمند دانمارکی به نام نیلس استنسنقانون ثابت بودن زوایا را کشف کرد. در همین سال شخص دیگری به نام اراسموسبارتولینوس موفق به کشف شکست مضاعف کلیست ایسلندی گردید. قانون پارامتر وایس آلمانیدر دهه دوم قرن بیستم وضع کرد. در سال 1830 هسل 32 کلاسه را ثابت کرد، پس از آن بااستفاده از محاسبات ریاضی فدروف روسی و شنفلیس آلمانی 230 شبکه فضایی را ثابتکردند. با کشف اشعه ایکس بوسیله رنتگن ، تحول عظیمی در کانی شناسی بوجود آمدبدینوسیله برای اولین مرتبه ماکس فون لاوه موفق به مطالعه ساختمان داخلیکریستالگردید. بعد از اینکه استفاده ازاشعه ایکس در کانی شناسی نشان داده شد، براگ در سال 1913 اولین ساختمان یعنیشبکه نمک طعامرا معرفی نمود

__________________

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: